Belevingsgerichte zorg in de praktijk

Bij belevingsgerichte zorg staat de beleving van de cliënt centraal. Dat klinkt misschien eenvoudig, maar wat houdt belevingsgerichte zorg precies in? En hoe ziet een belevingsgerichte benadering er in de praktijk uit? Het goede nieuws is dat het vooral in de kleine dingen zit en niet tijdrovend hoeft te zijn. Ontdek hoe je invulling aan belevingsgerichte zorg kunt geven.

Wat is belevingsgerichte zorg?

Belevingsgerichte zorg is een relatief nieuwe manier van zorg, ondersteuning en begeleiding bieden, waarbij de beleving van een cliënt centraal staat. Bij belevingsgerichte zorg houd je rekening met de persoonlijke behoeften van een cliënt en probeer je zoveel mogelijk aan te sluiten op zijn of haar belevingswereld en gevoelens. Belevingsgerichte zorg neemt de wensen en mogelijkheden van een persoon als uitgangspunt in plaats van zijn of haar mentale en/of fysieke beperkingen. Het doel hiervan is dat de cliënt zich gewaardeerd en vertrouwd voelt met zichzelf en in de interactie met anderen. Zo draagt belevingsgerichte zorg bij aan het behoud van eigenwaarde, aan het reduceren van spanning en frustratie en uiteindelijk aan een betere kwaliteit van leven.

Belevingsgerichte benadering door persoonlijk contact

Bij een belevingsgerichte benadering ligt de focus op het maken van persoonlijk contact met een cliënt. Daarvoor is het belangrijk om je in iemand in te leven, te weten wat zijn of haar sociaal-culturele achtergrond is en erachter te komen waar hij of zij (nog steeds) van houdt en blij van wordt. Je ziet en behandelt de cliënt als een individu met persoonlijke behoeftes, voorkeuren en gevoelens en niet als een optelsom van zijn of haar belemmeringen. Hieruit voortvloeiend bied je zorg die de cliënt zoveel mogelijk de eigen regie geeft en die uitgaat van respect, gelijkwaardigheid en een relatie waar jullie samen invulling aan geven. Om dit te kunnen bereiken is het belangrijk om de cliënt goed te kunnen interpreteren. Voor velen geldt dat zij verbaal niet meer voldoende kunnen aangeven wat zij willen of prettig vinden. Je kunt dit dan alleen of grotendeels uit de non-verbale communicatie opmaken. Hoe is iemands lichaamshouding? Maakt de cliënt oogcontact en wat “vertellen” de ogen? Welke bewegingen of gebaren maakt iemand in een bepaalde gemoedstoestand? Deze kennis helpt je om belevingsgerichte zorg te bieden die het beste aansluit op de persoonlijke beleving van een cliënt.

Belevingsgerichte zorg bij dementie

Een specifieke doelgroep die veel baat heeft bij belevingsgerichte zorg zijn mensen met dementie. Hun geheugen neemt steeds verder af en zij verliezen stukje bij beetje de grip op hun leven. Veelal verliezen zij het besef van wie zij zijn, waar zij zijn en wie de mensen om hen heen zijn. Door belevingsgerichte zorg bij dementie toe te passen voelen de cliënten zich beter begrepen en worden hun gevoelens en gedragingen bevestigd. Dit versterkt hun gevoel van eigenwaarde. Bij dementie zijn er verschillende fasen, die elk om een andere belevingsgerichte benadering vragen:

• Focus op het eigen kunnen: als mensen met dementie in een zorginstelling terechtkomen, kan dit grote verwarring veroorzaken. Zij moeten wennen aan de nieuwe mensen (alle cliënten en zorgmedewerkers) en aan een andere manier van leven. Voor een optimaal gevoel van vertrouwdheid bij de cliënt is het belangrijk om hem of haar zoveel mogelijk zelf te laten doen en beslissen, voor zover dat kan. Op deze manier zorg je ervoor dat hij of zij fysiek, cognitief en sociaal wordt gestimuleerd.
   
• Bevestig de beleving en gevoelens: je kunt mensen met dementie helpen om hun zelfrespect, identiteit en eigenwaarde te behouden of te herstellen door hen te respecteren en te accepteren zoals zij zijn. Leef je in de cliënt in door goed te luisteren en te kijken en bevestig zijn of haar beleving en gevoelens. Houd hierbij altijd de normen en waarden van de cliënt voor ogen en geef hier geen oordeel over of commentaar op. - Focus op de herinneringen: om een vertrouwd gevoel op te wekken bij de cliënt is het goed om mooie herinneringen op te halen. Daarvoor is het belangrijk om iemands levensverhaal te kennen. Familie van de cliënt kan hierbij helpen. Ook een fotoalbum, herkenbare voorwerpen en muziek van vroeger zijn sterke middelen voor meer contact en communicatie met de cliënt.
   
• Stimuleer de zintuigen: een bekende term hiervoor is ‘snoezelen’ en dit houdt in dat je alle zintuigen van een cliënt prikkelt met fijne geuren, geluiden, licht en voorwerpen om te voelen. Deze positieve prikkels bieden een aangename afleiding en hebben een kalmerend effect.

Belevingsgerichte benadering in de zorg met gastvrijheid

Het bieden van gastvrijheid heeft grotendeels dezelfde eigenschappen als belevingsgerichte zorg, omdat je bij beide de voorkeuren, wensen en gevoelens van de cliënten centraal stelt. Focus je je op gastvrijheid, dan bied je “als vanzelf” belevingsgerichte zorg. Voor gastvrijheid zijn drie elementen essentieel: een vertrouwde omgeving, een goede maaltijd en een warme bejegening.

• Een vertrouwde omgeving is een ruimte waarin een cliënt zich op zijn of haar gemak en het liefst thuis voelt. Specifiek voor de maaltijd draagt een herkenbaar gedekte tafel hier ook aan bij. Kies voor een rustige tafelaankleding met alleen het nodige servies en bestek. Dek de tafel ook altijd op dezelfde manier en plaats de pannen op tafel, net als vroeger thuis. Een goed contrast tussen het tafelkleed en het servies zorgt er bovendien voor dat mensen zelfstandig zo’n 25% meer eten.
   
• Een goede maaltijd is niet alleen gezond eten, maar vooral ook lekker eten en een echt genietmoment. Probeer daarom regelmatig een (bij)gerecht te maken, waarvan je weet dat een cliënt dat heel lekker vindt.
   
• Een warme bejegening bestaat uit liefdevolle zorg en persoonlijke aandacht op basis van respect en begrip voor de cliënt. Het betekent dat je de tijd voor iemand neemt en oog hebt voor zijn of haar wensen en uitdagingen. Als zorgmedewerker kun je bijvoorbeeld met de cliënten mee eten. Dit is niet alleen gezellig, maar het biedt ook alle gelegenheid om persoonlijk contact te maken. Bovendien draagt het bij aan de positieve beleving van de maaltijd, als je over het lekkere eten en drinken praat.