Tijd voor een verantwoorde eiwittransitie in de zorg

Van 7 tot en met 13 maart 2022 is de Nationale Week Zonder Vlees. Tijdens dit jaarlijks terugkerende Nederlandse initiatief worden mensen uitgedaagd om een week geen vlees te eten. Het doel hiervan is om de Nederlandse bevolking bewust te maken van de huidige vleesconsumptie én te laten nadenken over plantaardige alternatieven. Hierdoor zie je langzaam een eiwittransitie van dierlijke naar plantaardige eiwitten. In de zorg brengt dat wel wat uitdagingen met zich mee, want sommige patiënten en cliënten hebben een hogere eiwitbehoefte. Wij leggen uit waar je op kunt letten bij de verschuiving naar een meer plantaardig voedingspatroon in de zorg.

Het belang van eiwitten

Eiwitten spelen een grote rol binnen de zorg (meer informatie lees je de whitepaper Zorg voor eiwit in de zorg). Alle weefsels in het lichaam zijn opgebouwd uit cellen, die eiwit bevatten. Sommige doelgroepen hebben meer eiwitten nodig. Zo hebben cliënten en patiënten die ziek zijn of aan het herstellen zijn na een operatie of ziekte een hogere behoefte aan eiwitten. Sommige groepen halen de eiwitinname niet, dit is bijvoorbeeld het geval bij cliënten en patiënten met een verminderde eetlust.

Wat is het verschil tussen dierlijke en plantaardige eiwitten?

Dierlijke eiwitten komen voor in vlees, eieren, zuivel en vis. Ook veel plantaardige voedingsmiddelen bevatten eiwitten. Eiwitrijke plantaardige voedingsmiddelen zijn onder andere peulvruchten, tempé, tofu, noten en zaden. Wil je meer informatie over peulvruchten, lees dan ook ons artikel Peulvruchten: dit moet je er over weten.

Eiwitten zijn eiwitten, zou je kunnen denken. Toch klopt dat niet helemaal. Dit zijn de verschillen tussen plantaardige en dierlijke eiwitten:

Verschil 1: De opbouw van de eiwitten

Plantaardige en dierlijke eiwitten bestaan beide uit aminozuren. Aminozuren zijn bouwstenen die samen een eiwit vormen. Een eiwit bestaat uit verschillende soorten aminozuren. In het lichaam worden de eiwitten afgebroken tot aminozuren. In totaal zijn er 22 aminozuren bekend die in de voeding voorkomen. Dierlijke eiwitten bevatten alle benodigde aminozuren. Plantaardige eiwitten bevatten ook aminozuren, maar niet alle benodigde. Door de juiste plantaardige voedingsmiddelen te combineren is het mogelijk om alle benodigde aminozuren binnen te krijgen. Hieronder lees je een aantal voorbeelden van voedingsmiddelen die samen alle aminozuren bevatten. Dit noem je ook wel complementaire eiwitten.

• Volkorenbrood met 100% notenpasta
• Zilvervliesrijst met peulvruchten
  Suggestie: Een chili con carne bowl met verschillende peulvruchten.
• Bonensoep met volkorenbrood of volkorencrackers

Verschil 2: Hoeveelheid eiwitten

Plantaardige producten bevatten minder eiwitten dan dierlijke producten. Vlees is het rijkst aan eiwitten, namelijk 20% tot 30%. Daarna is vis het rijkst aan eiwitten. Door een grotere hoeveelheid plantaardige eiwitbronnen te eten kun je meestal ook voldoende eiwitten binnenkrijgen, tenzij er sprake is van ziekte of herstel. Het is nog niet goed onderzocht welke rol plantaardig eiwitten spelen bij ziekte en herstel. Daardoor kunnen we nog niet zeggen wat een optimale verhouding dierlijke en plantaardige eiwitten is.

Verschil 3: Verteerbaarheid

Eiwitten uit bepaalde plantaardige voedingsmiddelen zijn minder goed te verteren. Daardoor kunnen niet alle eiwitten uit het voedingsmiddel worden opgenomen. De verteerbaarheid van een eiwit wordt berekend op basis van hoe goed het eiwit kan worden verteerd en de hoeveelheid essentiële aminozuren. De verteerbaarheid van plantaardige eiwitten is dan ook lager dan die van dierlijke eiwitten. Dit betekent in de praktijk dat je ongeveer 30% meer plantaardige eiwitten nodig hebt.

Voordelen van plantaardige eiwitten

Gezondheid

Het eten van plantaardige producten brengt verschillende gezondheidsvoordelen met zich mee: 

• Meer inname van vezels
  Peulvruchten bevatten veel vezels. Ze dragen bij aan een goede spijsvertering.
• Meer inname van onverzadigde vetten dan van verzadigde vetten
  Onverzadigde vetten zijn beter voor de gezondheid. Deze vetten zitten onder andere in olijven, avocado’s, diverse zaden en noten.

Milieubelasting

Noten en peulvruchten hebben een lagere milieubelasting. Het produceren van peulvruchten veroorzaakt zelfs een 10 keer lagere milieubelasting dan het produceren van rundvlees. Plantaardige eiwitten hebben bovendien geen negatieve invloed op het welzijn van dieren.

Vleesvervangers

Er zijn verschillende kant-en-klare vleesvervangers verkrijgbaar. Het voordeel van deze producten is, naast het gemak, dat ze meestal verrijkt zijn met vitamine B12 en ijzer. Het nadeel is dat deze producten ook vaak veel vet en zout bevatten.

Een goed alternatief is een zelfgemaakte vleesvervanger op basis van havermout, noten, groente, soja, peulvruchten of peulvruchtenmeel, bijvoorbeeld erwtenmeel. Ook noten, tofu en tempeh zijn goede vleesvervangers.

Hoe kun je meer plantaardig eten aanbieden?

Plantaardiger eten is altijd een goed idee. Kijk wel naar de totale eiwitbehoefte van een patiënt of cliënt. Het kan zijn dat de eiwitbehoefte door herstel of ziekte hoger is en dat alleen plantaardige eiwitbronnen niet voldoende zijn. Tip: bespreek dit ook met de diëtist binnen jouw organisatie.

• Vervang vlees door peulvruchten
  Bijvoorbeeld linzen, kikkererwten en kidneybonen.
• Varieer met broodbeleg
  Voorbeelden van plantaardig broodbeleg zijn hummus, groentespread en notenpasta.
• Vervang (af en toe) zuivel door plantaardige varianten
  De sojavarianten bevatten doorgaans de meeste eiwitten. Kies voor een sojadrink met toegevoegde calcium en vitamine B12.

Bronnen:

¹https://zokanhetook.nu/tip/nieuws/de-eiwittransitie-op-naar-meer-plantaardig/
²https://eatforum.org/eat-lancet-commission/the-planetary-health-diet-and-you/