Eetlust bevorderen in de zorg

Goede voeding is onmisbaar voor de lichamelijke en mentale gezondheid. Dat geldt natuurlijk voor elk mens, maar zeker voor de cliënten of patiënten in een zorginstelling. Helaas kan ouderdom, een operatie of een ziekte veel invloed hebben op de eetlust. Kelly Silverio Alonso – Duin, diëtist en gezondheidswetenschapper bij Amsterdam UMC, werkzaam op de oncologische kliniek en polikliniek, vertelt hoe je de eetlust van cliënten of patiënten kunt bevorderen.

Maak kennis met

Kelly Silverio Alonso-Duin studeerde Gezondheidswetenschappen aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en Voeding en Diëtetiek aan de Hogeschool van Amsterdam. Zij begon haar carrière als diëtist bij Noordwest Ziekenhuisgroep in Alkmaar en werkt nu als diëtist en gezondheidswetenschapper bij Amsterdam UMC. Daarnaast is zij lid van de Landelijke Werkgroep Diëtisten Oncologie en docent Voeding bij Chemotherapie bij PIT Actief.

Oorzaken van een verminderde eetlust

Zowel in de ziekenhuis- als in de ouderenzorg is een verminderde eetlust bij cliënten of patiënten een bekend probleem. Volgens Kelly Silverio Alonso-Duin liggen hieraan verschillende oorzaken ten grondslag: “In het ziekenhuis blijkt na een voedingsanamnese vaak dat patiënten te weinig eten. De belangrijkste vraag is natuurlijk waarom iemand geen trek heeft. Soms komt dit simpelweg doordat het eten niet smaakt. Smaakverlies of verandering als gevolg van een ziekte of behandeling speelt hierbij een grote rol. Ook neemt onze smaak af naarmate we ouder worden. Hetzelfde geldt voor pijn, bijvoorbeeld in de maag of darmen, en ook het gebruik van medicatie kan hier invloed op hebben. De verminderde eetlust kan bovendien psychologisch van aard zijn, bijvoorbeeld als een patiënt een negatieve associatie met eten heeft ontwikkeld.” Deze oorzaken kunnen ook in de ouderenzorg van toepassing zijn, evenals kauw- en slikproblemen, gebitsproblemen, vergeetachtigheid, eenzaamheid en depressiviteit.

Gevolgen van een gebrek aan eetlust

Als cliënten of patiënten lange tijd kampen met een verminderde eetlust en daardoor minder eten dan zij nodig hebben, kan dit leiden tot onbedoeld gewichtsverlies en uiteindelijk ondervoeding. Het lichaam bouwt dan een tekort aan voedingsstoffen en energie op. Ondervoeding heeft veel gevolgen voor de gezondheid, zoals een verminderde weerstand, verlies van spierkracht, meer kans op infecties, doorligwonden en complicaties (bij een operatie), sneller vermoeid zijn, een langzamer herstel van wonden en een droge, bleke en koude huid. Deze algehele vermindering van de gezondheid kan resulteren in meer huisartsconsulten, meer en langere ziekenhuisopnames, een verminderde reactie op een (medische) behandeling, meer kans op zorgafhankelijkheid en verwardheid en een verminderde kwaliteit van leven.

Hoe signaleer je dat het nodig is om de eetlust te bevorderen?

Om ondervoeding te voorkomen is het belangrijk om tijdig te signaleren dat het nodig is om de eetlust van een cliënt of patiënt te bevorderen. Let daarom goed op de volgende tekenen:

Eetgedrag

de cliënt of patiënt geeft voortdurend aan dat het eten en drinken niet smaakt
het kauwen gaat moeizaam, al dan niet door een slecht passend gebit of andere problemen met de mond
de cliënt of patiënt laat eten en drinken, ook kleine porties, zeer regelmatig staan

Conditie

de cliënt of patiënt is vermoeider
heeft het voortdurend koud
heeft meer moeite met opstaan en (trap)lopen
verliest snel gewicht (vier kilogram in een half jaar)

Uiterlijk

de kleding zit ruimer om het lichaam
de riem kan één of meerdere gaatje(s) strakker.
het horloge zit losser om de pols
de ring(en) zit(ten) los om de vinger.

Hoe kun je de eetlust bevorderen?

Kelly Silverio Alonso-Duin: “Wil je de eetlust bij een cliënt of patiënt bevorderen, dan is het goed om eerst de oorzaak van de verminderde eetlust te achterhalen. Vervolgens kun je proberen de klachten te verminderen.” Diarree, misselijkheid en overgeven kunnen wellicht worden verholpen met medicijnen. Heeft een cliënt of patiënt pijn in de mond of een niet goed passend gebit, dan is goede mondzorg mogelijk de oplossing. En bij smaakverlies of -verandering is het belangrijk om in te zetten op smaaksturing. Is bekend wat de oorzaak van de beperkte eetlust is, dan kunnen onderstaande tips helpen om de eetlust te bevorderen.

Eetlust bevorderen bij ouderen

Zorg ervoor dat de cliënt voldoende uitgerust is om te eten. Laat hem of haar bijvoorbeeld ontbijten vóór het wassen en aankleden.
Laat de cliënt zoveel mogelijk in het gezelschap van anderen eten.
Plan voldoende tijd voor de maaltijd in en zorg voor een ontspannen sfeer aan tafel.
Varieer volop met de verschillende smaken (zoet, hartig, zuur, bitter en zout) en wissel ook warme en koude gerechten af.
Besteed voldoende aandacht aan het uiterlijk van de maaltijd. Kies voor gerechten met verschillende kleuren, gebruik garnering en maak het bord mooi op.
Breng het eten goed op smaak met saus, kruiden of jus.
Zorg ervoor dat de cliënt of patiënt pas een uur na de maaltijd het toetje eet.
Vergeet de cliënt te eten? Herinner hem of haar er dan regelmatig aan. Ga eventueel bij de cliënt aan tafel zitten tijdens de maaltijd.
Zet regelmatig iets te eten en drinken binnen handbereik van de cliënt, bijvoorbeeld wat fruit, nootjes, blokjes kaas, melk of sap. Denk ook aan gerechten van vroeger, waaraan de cliënt positieve herinneringen heeft. Vergeet niet de gerechten extra op smaak te brengen, om de afname van smaakwaarneming met leeftijd te compenseren.

Eetlust bevorderen bij ziekenhuispatiënten

Bied de patiënt elke dag drie (kleinere) maaltijden en drie voedzame tussendoortjes aan.
Serveer regelmatig melkproducten tussendoor en kies daarbij voor de volle varianten.
Stimuleer de patiënt om, als dit kan, aan tafel te eten.
Creëer de mogelijkheid voor de patiënt om samen met andere patiënten of bezoekers te eten aan een gedekte tafel.
Houd voldoende rekening met de psychologische factor bij een verminderde eetlust, bijvoorbeeld de angst voor hevige misselijkheid.
Kies voor voedzame vloeibare producten en/of IDDSI (in overleg met een specialist).

Kelly Silverio Alonso-Duin: ‘Bij het bevorderen van eetlust is persoonlijk advies erg belangrijk. Een vrouw gaf aan dat niets haar meer smaakt, vooral koffie niet. Maar ze dronk nog wel 6 kopjes koffie per dag. Daar zat ze heel erg mee. Want ze miste de gezellige koffiemomenten. Bitter staat vaak als eerste tegen. De oplossing was om haar koffie verkeerd (zachtere smaak), te geven. Zo simpel kan het zijn!’